Ήθη και Έθιμα - 6ο Γενικό Λύκειο Τρικάλων

ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
ΕΘΙΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

    Ένα από πιο χαρακτηριστικά έθιμα των Τρικάλων είναι η λεγόμενη "γουρνοχαρά".
Το κάθε σπίτι που σφάζει γουρούνι προσκαλεί όλους τους συγγενείς και φίλους να φάνε και να γλεντήσουν μαζί, ενώ σε ορισμένες περιοχές μόλις σφάξουν τον χοίρο, η νοικοκυρά παίρνει έναν τσίγκο, βάζει επάνω μερικά κάρβουνα, ρίχνει και λίγο θυμίαμα και περνάει μπροστά από τους άνδρες, που βρίσκονται γύρω από το σφαγμένο γουρούνι. Τους θυμιατίζει και αυτοί με το χέρι τους αερίζουν την φωτιά και εύχονται "να το φάτε με υγεία και του χρόνου μεγαλύτερο".
Έπειτα ρίχνει τα κάρβουνα με το θυμίαμα στον κομμένο λαιμό του γουρουνιού για να το θυμιατίσει κι αυτό.
Ανήμερα των Χριστουγέννων, οι πιστοί πηγαίνουν στην εκκλησία κι έπειτα αφού τελειώσει η θεία λειτουργία, σε σπίτια και αυλές ψήνουν "την γουρνάδα". Τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα τα παιδιά τα ψάλλουν είτε την παραμονή είτε ανήμερα. Παλαιότερα η κάθε παρέα που έλεγε τα κάλαντα χτυπούσε τις πόρτες των σπιτιών με ξύλα και μόλις η νοικοκυρά τους άνοιγε κατευθύνονταν στο τζάκι και ανακάτευαν την φωτιά με το ξύλο, λέγοντας ευχές για τη νέα χρονιά.
    Χαρακτηριστικό έθιμο της Πρωτοχρονιάς είναι η βασιλόπιτα. Οι γυναίκες του σπιτιού, κάνουν ζυμάρι στο οποίο τοποθετούν νόμισμα, ένα κομμάτι κλήμα, άχυρο ή χορταράκι, μία μικρή πέτρα όπως κι ένα σπόρο καλαμποκιού. Στο μεσημεριανό τραπέζι ο νοικοκύρης του σπιτιού θα κόψει τη βασιλόπιτα αφού πρώτα τη φέρει τρεις φόρες γύρω στο ταψί. Στη συνέχεια θα την μοιράσει σε κομμάτια με σειρά ηλικίας σε όλα τα μέλη της οικογένειας.
    Σε όποιον πέσει το κλήμα θα έχει πολλά σταφύλια, σε όποιον πέσει η μικρή πέτρα θα είναι δυνατός στην υγεία του, ενώ αυτός που θα πετύχει το άχυρο ή το χόρτο θα αποκτήσει πολλά ζώα, αυτός που θα πετύχει το νόμισμα θα γίνει πλούσιος και τέλος αυτός που θα πετύχει τα καλαμπόκι, θα κερδίσει τη φετινή σοδειά.
    Επίσης, την Πρωτοχρονιά όπως βέβαια και τα Χριστούγεννα τα παιδιά τόσο στην πόλη όσο και στα χωριά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι ψάλλοντας τα κάλαντα με σκοπό να αποσπάσουν από τους κατοίκους γλυκά και ζαχαρωτά ακόμη και χρήματα.Το γεγονός αυτό κάνει τα παιδιά πολύ χαρούμενα και οι δρόμοι γεμίζουν με γέλια και ήχουν από τα τρίγωνα.

ΡΟΓΚΑΤΖΑΡΙΑ

Ανήμερα των Θεοφανείων οι πιστοί μεταμφιέζονται, φορώντας μάσκες με τρομακτική όψη, φέρουν κουδούνια και περιφέρονται στα χωριά, κάνοντας εκκωφαντικούς θορύβους. Το συγκερκιμένο έθιμο συμβολίζει τον καθαρμό και την εκδίωξη των δαιμονικών όντων και των κακοποιών στοιχείων του δωδεκαημέρου.
Τα κακοποιά στοιχεία είναι οι γνωστοί σε όλους μας καλικάντζαροι που αποτελούν δαιμονικές μορφές που ζουν, στα έγκατα της γης και κατά τη διάρκεια της χρονιάς πριονίζουν το δένδρο της γης για να γκρεμίσουν, τον κόσμο το δωδεκαήμερο αυτό ανεβαίνουν πάνω, για να μοιάσουν στους ανθρώπους.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα και προσαρμόστηκαν επί τουρκοκρατίας στα χρόνια της σκλαβιάς.
Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο του μαθητή Νίκου Ντίνου.

ΑΠΟΚΡΙΕΣ

    Οι Απόκριες, είναι για όλους μας, μέρες γλεντιού, μεταμφίεσης και ξεγνοιασιάς.Κυρίως οι μικροί περιμένουν με ανυπομονησία αυτή τη γιορτή για να γελάσουν,να παίξουν,να υποδηθούν τους αγαπημένους τους ήρωες, να γεμίσει η ζωή τους με χρώματα και ζωντάνια.Όμως, και οι μεγάλοι περιμένουν την Αποκριά και το καρναβάλι και ο λόγος ειναι προφανής.Θέλουν να ξεφύγουν λίγο από την καθημερινή ρουτίνα, το βαρετό γκρίζο της πόλης, τη μονότονη ζωή και λαχταρούν να θυμηθούν τα γεμάτα όμορφες στιγμές παιδικά τους χρόνια..Επιθυμούν να βγάλουν στην επιφάνεια το παιδί που κρύβουν μεσα τους και που οι υποχρεώσεις της καθημερινότητας τους το εμποδίζουν.
    Σε κάθε γωνιά της γης οι απόκριες αποτελούν μια ξεχωριστή γιορτή.Το καρναβάλι με τα άρματα, τη μουσική, το κομφετί,τον βασιλιά καρνάβαλο παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο τις απόκριες και όπως είναι φυσικό είναι αδύνατον να λείπει από την μικρή κοινωνία των Τρικάλων.Κάθε χρόνο ο δήμος μας διοργανώνει το φαντασμαγορικό καρναβάλι προσπαθώντας να κάνει τις καρδιές των Τρικαλινών να χτυπούν με τους ρυθμούς του.Από που όμως ξεκίνησε το καρναβάλι; Αν θέλουμε να κάνουμε μια αναδρομή στην προέλευση της λέξης θα πρέπει να γυρίσουμε στο παρελθόν και συγκεκριμένα να περπατήσουμε στα στενά που οδηγούν στις φυλακές της αρχαίας Ρώμης στην Ιταλία.Εκεί οι Ρωμαίοι ελευθέρωναν ένα φυλακισμένο, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε ισόβια φυλάκιση και του έδιναν την ευκαιρία να ζήσει τρείς μέρες σαν βασιλιάς με την προϋπόθεση όμως ότι την τρίτη μέρα θα τον κάψουν.Έτσι καθιερώθηκε στο τέλος κάθε καρναβαλιού να καίγεται ο βασιλιάς καρνάβαλος.Η λέξη καρναβάλι προέρχεται απο τις λατινική λέξη "Carnevale" (carne:κρέας vale:απέχω, δηλαδή απέχω από το κρέας, αποκριά)
    Επιπλέον, ο δήμος Τρικκαίων διοργανώνει σε διάφορους χώρους και άλλες αποκριάτικες εκδηλώσεις με μουσική, χορό, κλόουν, δώρα, οι οποίες είναι αφιερωμένες στα παιδιά.
Ένα έθιμο που λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο στον τόπο μας είναι η χάσκα.
    Ο γεροντότερος δένει μία κλωστή στον πλάστη, με τον οποίο ανοίγονται τα φύλλα της πίτας, και στην άκρη της κλωστής δένεται ένα ξεφλουδισμένο βραστό αυγό(πολλοί αντί για αυγό βάζουν σκληρό σουσαμένιο χαλβά βουτιγμένο σε γιαούρτι).
    Όλοι κάθονται οκλαδόν σε γύρο και από τη μέση ο παππούς κουνάει σαν εκκρεμές το αυγό στα στόματα των μελών της οικογένειας, τα οποία έχουν "δεμένα" στην πλάτη τα χέρια τους, και προσπαθούν να χάψουν το αυγό.
Η διαδικασία είναι πολύ διασκεδαστική γιατί δεν είναι εύκολο να φαγωθεί το αυγό.
Όταν συμβεί αυτό βάζουν φωτιά στην κλωστή και αν καεί ολόκληρη θεωρείται "καλός οιωνός" για την οικογένεια.
Το έθιμο της "Χάσκας" το επιβάλει η σαρακοστιανή επιταγή που λέει: "με αυγό κλείνει το στόμα το βράδυ της Αποκριάς και με αβγό ανοίγει πάλι το βράδυ της Ανάστασης" υπενθυμίζοντας τη νηστεία που πρέπει να τηρηθεί στο μεσοδιάστημα αυτό.
    Επίσης, άλλα έθιμα που γίνονταν παλαιότερα ήταν οι μασκαράτες, οι χοροεσπερίδες, ο χαρτοπόλεμος καθώς και τα έθιμα της Καθαρά Δευτέρας.Πριν πολλά πολλά χρόνια γύρω στην περίδο 1900-1920 σε σπίτια πλουσίων οικογενειών δίνονταν χοροί, οι περίφημες χοροεσπερίδες.Ήταν ένα έθιμο στο οποίο μετείχαν μόνο οι πλούσιες οικογένειες και αποτελούσε σημαντικό κοσμικό γεγονός της εποχής.
    Έπειτα τα μασκαράτα ήταν ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και συγχρόνως διασκεδαστικά έθιμα της Αποκριάς.Αυτό λάμβανε χώρα το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς, όπου μικροί και μεγάλοι φορούσαν ό,τι πιο παλιό είχαν ενώ συνήθη μασκαρέματα ήταν της γριάς, του μάγκα, της τσιγγάνας και έβγαιναν στους δρόμους γεμίζοντάς τους με κομφετί, σερπαντίνες, χορούς, γλέντια, τραγούδια, πειράγματα.
    Τέλος, αποκορύφωμα της Αποκριάς αποτελούσαν και αποτελούν τα "Κούλουμα", τα οποία συνέβαιναν την Καθαρά Δευτέρα.Οι κάτοικοι ξημερώματα Καθαρά Δευτέρας εφοδιάζονταν την ζεστή, λαχταριστή λαγάνα, καθώς και το τουρσί, το ταραμά και τον χαλβά.Στη συνέχεια, πήγαιναν στην εξοχή όπου γευμάτιζαν και περνούσαν ευχάριστες οικογενειακές ώρες πετώντας τον χαρταετό.Επίσης, την ημέρα της Καθαρής Δευτέρας κανείς δεν γλίτωνε τον γνωστό γανοπόλεμο.

Π ΑΣΧΑΛΙΝΑ ΕΘΙΜΑ

    Το Πάσχα είναι μια εορτή στην οποία επικρατεί κλίμα θλίψης.Ξημερώνοντας Μέγαλη Δευτέρα καθώς και στη συνέχεια τις ημέρες της Μεγάλης Τρίτης και Τετάρτης οι νυκοκοιρές αρχίζουν τις προετοιμασίες για την καθαριότητα του σπιτιού και αγοράζουν τα υλικά που χρειάζονται για την Παρασκευή παραδοσιακών σπιτικών κουλουριών και τσουρεκιών.Την Μεγάλη Πέμπτη ακολουθεί το βάψιμο των αυγών.Την Μεγάλη Παρασκευή οι γυναίκες πηγαίνουν στην εκκλησία για να βοηθήσουν στον στολισμό του επιταφίου, ενώ το βράδυ όλοι οι κάτοικοι συμμετέχουν στην περιφορά του.Σε όλα τα σπίτια από νωρίς το  πρωί του Μεγάλου Σαββάτου οι νοικοκυρές ετοιμάζουν το γιορτινό βραδινό τραπέζι που έχει ως κύριο πιάτο τη μαγειρίτσα. Το βράδυ, με λευκές λαμπάδες και γιορτινά ρούχα, η οικογένεια με τους συγγενείς προσέρχονται στην εκκλησία για να ανάψουν το "Άγιο Φως", ανταλλάσσοντας ευχές, ενώ πριν εισέλθουν στο σπίτι σταυρώνουν την εξώπορτα τρεις φορές για καλή τύχη. Στη συνέχεια, η οικογένεια αλλά και οι φιλοξενούμενοι συγκεντρώνονται γύρω από το γιορτινό τραπέζι,  αφού τσουγκρίσουν τα αυγά και ανταλλάξουν τις κλασικές ευχές και  γευματίζουν με την παραδοσιακή μαγειρίτσα. Την Κυριακή του Πάσχα, στήνεται χορός  και ταυτόχρονα, ψήνεται στη σούβλα ο οβελίας, ενώ συνηθίζεται, κυρίως στα χωριά, παρέες να επισκέπτονται σπίτια και οικογένειες και να ανταλλάσσουν ευχές.
    Το Σάββατο του Λαζάρου τα κορίτσια, οι λεγόμενες Λαζαρίνες, έχουν τη συνήθεια να γυρνούν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας τα κάλαντα.Από την προηγούμενη έχουν μαζέψει λουλούδια της εποχής και με αυτά έχουν στολίσει τα καλάθια τους.Γυρνώντας ύστερα από μια μέρα διασκέδασης, γέλιου, χαράς, κούρασης έχοντας τα καλάθια τους γεμάτα με αυγά, γλυκά και χρήματα τα κορίτσια διηγούνται στους γονείς τους την όμορφη μέρα τους.

ΜΟΙΡΟΛΟΓΙΑ

Έμμετρα στιχουργήματα με θλιβερή υπόθεση. Τραγούδια θρηνητικά, που τα απαγγέλλουν οι άνθρωποι κατά το θάνατο αγαπημένων τους προσώπων. Τα μοιρολόγια και γενικά τα τραγούδια του Χάρου έχουν παλιά παράδοση και διασώζουν Ομηρικά έθιμα γύρω από το συγκλονιστικό γεγονός του θανάτου.
Σε κάποιες περιοχές της Ελλάδος επικρατεί ολόκληρη εθιμοτυπία για τα μοιρολόγια. Τη γυναίκα που λέει ένα μοιρολόι δεν πρέπει να τη διακόψει κανένας και αυτή που θέλει να συνεχίσει ζητά την άδειά της. Το μοιρολόι αρχίζει με το ξενύχτισμα του νεκρού, συνεχίζεται όταν το φέρετρο μεταφέρεται στην εκκλησία και αλλάζει μ' ένα σπασμωδικό κλάμα μέσα στην εκκλησία την ώρα της ακολουθίας. Γίνεται εντονότερο στο δρόμο προς το νεκροταφείο, όπου ενώνεται με τις φωνές των συγγενών του νεκρού, και αποκορυφώνεται μπροστά στον τάφο.
Ακολουθούν δύο μοιρολόγια που ηχογράφησε ο μαθητής Νίκος Ντίνος από γιαγιάδες στα χωριά των Τρικάλων συνολικής διάρκειας 03:27 λεπτά (1ο μοιρολόγι από: 00:00 μέχρι 01:23 - 2ο μοιρολόγι από 01:23 μέχρι 03:27).